Matka Boska Zielna i jej… warkocze (Verbascum thapsus)

15 sierpnia w kościele katolickim a 28 sierpnia w prawosławnym i unickim obchodzone jest Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Matka Boska Zielna to najważniejsze święto maryjne.

14 sierpnia, między 11.00 a 13.00 w Gazeta Cafe przy ul. Brackiej 14 w Krakowie razem z antropolożką Dorotą Majkowską-Szajer i etnobotanikiem Piotrem Klepackim poprowadzimy warsztaty dla dzieci i dorosłych, których bohaterem będą bukiety święcone na Zielną. Można przynieść swoje rośliny. Można będzie wyjść z przygotowanym własnym bukietem! Zapraszamy.

Bukiety święcone tego dnia, ten zmysłowy religijny konkret, to żywa tradycja (współczesne bukiety bada dr Łukasz Łuczaj nawiązując do badań założyciela muzeum Seweryna Udzieli). Komponuje się je zwykle z roślin z najbliższego otoczenia. Działkowcy święcą bukiety z roślin rosnących na działkach, rolnicy święcą zboża, rośliny ozdobne, zioła a także warzywa i owoce. To także czas dożynek, dla osób religijnych moment podziękowania za zbiory i obfitość przyrody. Etnograficzne opisy mówią o tym, że w bukiecie nie brakuje zazwyczaj żyta, owsa i pszenicy, makówki, jabłek nabitych na patyk czy marchewki z nacią, nie brakuje i wrotyczu, krwawnika, bożego drzewka-bylicy, macierzanki, szałwii, ruty, piołunu, kopru czy ważnej w folklorze słowiańskim kaliny. Są rudbekie, floksy, aksamitki, georginie, nagietki. Zasuszony, wiszący na domu bukiet chroni od burz, ocielonej krowie dawano do picia pokruszonych roślin poświęconych na Zielną, okadzano palonymi na pokrywce roślinami dom i stajnie między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem, aby się złe nie trzymało.

Jest to najstarsze maryjne święto w kalendarzu, od V wieku kościoły wschodu, od VII wieku kościół katolicki uroczyście je obchodzą, choć dogmat o Wniebowzięciu przyjęto w 1950 roku. Zanim nadeszło chrześcijaństwo, Słowianie także czcili swoje bóstwa urodzaju. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa przenikanie się wiary z grecką tradycją filozoficzną było faktem, jedna od drugiej nawzajem czerpały. W czasach przed Chrystusem Rzymianie czcili Dianę, utożsamianą z Artemidą, boginię księżyca, narodzin i łowów. Uroczystość przypadała na 13 sierpnia, czcili ją niewolnicy w świątyni na Awentynie zbudowanej przez króla Serwiusza Tulliusza. Wszystkie boginie w jakiś sposób odnoszące się do urodzaju, władczynie życia i śmierci – na przykład Artemida, Demeter, Persefona – to według religioznawców elementy jednego kompleksu wierzeń związanych z Boginią Matką (polecam podręcznik Etnologia religii prof. Andrzeja Szyjewskiego), gdzie autor obszernie prezentuje tą złożoną sprawę i m. in. pisze:

Kult ziemi, zapoczątkowany w czasach rewolucji neolitycznej, niemal bez zmian dotarł do czasów współczesnych, a jego echem jest dziwnie trwały kult Matki Boskiej w kulturze ludowej.

Świątynia Artemidy w Efezie, Wikipedia

Pszenicę udomowiono 10 tysięcy lat temu, współczesne badania genetyczne ujawniły, że ta „udomowiona” pszenica jest najbardziej podobna do roślin rosnących dziko w południowo-wschodniej Turcji w pobliżu granicy z Syrią. To właśnie z tamtych rejonów rozprzestrzenił się kult Magna Mater, charakterystyczny dla społeczności neolitu. Zawsze chodziło o wielość form bóstwa, o moc kreacyjną i wcielenie życia, o cykliczność zamierania i odradzania się świata roślinnego.

Na koniec prezentacja roślin Matki Boskiej, wyodrębnionych przez Seweryna Udzielę przed ponad 100 laty w jego zielniku (zbierał je m. in. we wsiach: Bieżanów, Skawina, Dobczyce, Gdów, Świątniki, Siepraw, Krzesławice) a wydobytych z zielnika przez dr. Piotra Köhlera. Wszystkie ponoć święcono 15 sierpnia.

Osetek Najświętszej Marii Panny – dziewięćsił pospolity (Carlina vulgaris); Włoski Najświętszej Panny Maryi, Włoski Matki Boskiej – wierzbownica gruczołowata (Epilobium adenocaulon); Ziele Matki Boskiej – wierzbówka kiprzyca (Epilobium angustifolium); Pszeniczka Matki Boskiej – szarota błotna (Filaginella uliginosa); Mirt Matki Boskiej – janowiec ciernisty (Genista germanica); Rękawki Matki Boskiej, Sukienki Matki Boskiej, Paluszki Matki Boskiej – goryczka wąskolistna (Gentiana pneumonanthe); Naparstki Matki Boskiej – świerzbnica polna (Knautia arvensis); Gruszki Matki Boskiej – tojeść pospolita (Lisymachia vulgaris); Żytko Matki Boskiej – szarota leśna (Omalotheca sylvatica); Kądziołka Matki Boskiej, Łzy Matki Boskiej – koniczyna polna (Trifolium arvense); Warkocze Matki Boskiej – dziewanna drobnokwiatowa (Verbascum thapsus).

Komentuj (0)